صندلی‌های سالن انتظار «سلامتکده طب سنتی» مملو از بیمارانی است که منتظرند تا پزشکان به اتاق‌های ویزیت بیایند. «سهیلا» یکی از این بیماران است که شش ماهی را زیر نظر یکی از این پزشکان، در حال درمانی مشکلات پوستی است.
او میگوید: «از یکی دو سال پیش، به دلیل مشکلات تخمدانم مجبور به استفاده از داروهای هورمونی و یکسری داروهای دیگر هستم، به همین دلیل پوست صورتم پر از لکه‌های تیره قهوهای و جوش شده، حدود یک سال تحت نظر یک متخصص پوست داروهای شیمایی و انواع کرمها را استفاده کردم، جوشها بهتر شد اما لکهها همچنان باقی ماند تا اینکه شش ماه پیش به‌صورت اتفاقی با یکی از سلامتکدههای طب سنتی آشنا شدم و زیر نظر یکی از پزشکان متخصص آن شروع به درمان و استفاده از داروهای گیاهی کردم، حالا هم خیلی راضی هستم و تا حدود ۴۰-۵۰ درصد لکهها کمرنگ شدهاند. به همین دلیل قصد دارم درمان را همچنان ادامه دهم.»
طب سنتی که از آن به‌عنوان طب ایرانی یا مکمل نیز یاد میشود متفاوت از طب اسلامی و برگرفته از طب یونانی و یافتههای ابن‌سیناست. طبی که این روزها در ایران طرفداران زیادی پیدا کرده و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز آن را به رسمیت شناخته و در این زمینه متخصص تربیت میکند.
نخستین دانشکده طب سنتی در سال ۱۳۸۶ در دانشگاه علوم پزشکی تهران دایر شد و شروع به جذب دانشجو در رشته طب سنتی کرد. دانشجویان برای ورود به این رشته باید پس از طی دوره پزشکی عمومی، در آزمون تخصصی طب سنتی شرکت کرده تا پس از طی سه سال تحصیل در این رشته، بتوانند به‌عنوان متخصص طب سنتی ابتدا در سلامتکدهها و دانشکدههای علوم پزشکی و بعد به‌صورت خصوصی، به طبابت بپردازند.
در حال حاضر حدود ۵۶ سلامتکده طب سنتی در کشور توسط مراکز دانشگاهی دایر است که این مراكز علاوه بر درمان بیماران با استفاده از گیاهان دارویی، دارای بخشهایی مانند هرباریوم، هربوراتوم، مشاوره، دمنوشخانه و آموزش هستند.
«حسن هاشمی»، وزیر سابق بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هدف از راه‌اندازی سلامتکدههای طب سنتی را سامان‌دهی افرادی که در حوزه طب سنتی فعالیت دارند اما دارای تخصص نیستند عنوان کرده و معتقد بود: «این طب، طبی مکمل است.»
«زهرا»، پزشکی که در حال تحصیل در این رشته است و در هفته یک روز هم در یکی از سلامتکدههای طب سنتی به طبابت بیماران مشغول است، درباره طب سنتی میگوید: «طب سنتی آمیزه‌ای از طب مدرن و شیوه‌های درمان سنتی است. به این معنا که ما هم مانند سایر پزشکان در مراحل تشخیص بیماری از آزمایش‌های بالینی، سونوگرافی، رادیولوژی و سایر موارد استفاده میکنیم؛ اما در هنگام ویزیت بیمار، با گرفتن نبض، بررسی شرایط ظاهری و طبعی او و در مرحله تجویز دارو، به‌جای داروهای شیمایی، داروهای گیاهی در دوز و میزان مشخص تجویز میکنیم.»
او با اشاره به اینکه سلامتکده ها مجهز به داروخانه گیاهان دارویی هستند، میافزاید: «این گیاهان چه آن‌هایی که به‌صورت خام و فلهای عرضه میشود و چه آن‌هایی که به‌صورت ترکیبی مانند یک قرص، کپسول و یا شربت ساخته میشود، همه مورد تایید مراکز آزمایشگاهی دانشکدههای طب سنتی وابسته به دانشگاههای علوم پزشکی هستند.»
این پزشک طب سنتی در ادامه میگوید: «این نوع پزشکی هیچ تضادی با پزشکی مدرن ندارد و اگر بیمار نیاز به درمانهای تکمیلیتر مثل عمل جراحی داشته باشد، حتما به جراحان و متخصصان مربوطه ارجاع خواهد شد»
در بسیاری از سلامتکدههای طب سنتی، بخشهایی مانند زالودرمانی، بادکش، طب سوزنی، حجامت، آب‌درمانی و ماساژ هم وجود دارد و به‌عنوان بخشی از فرایند درمان به شیوه سنتی، زیر نظر پزشک برای بیماران ارائه میشود.
«مریم»، یکی دیگر از بیمارانی که از مشکل دیسک کمر رنج میبرد و سه ماه است که برای درمان به سلامتکده طب سنتی مراجعه میکند، دراین‌باره میگوید: «طی این مدت به توصیه پزشکم، آب‌درمانی و طب سوزنی را در کنار مصرف داروهای گیاهی انجام دادم، دردم تا حد زیادی کاهش یافته است و فعلا نیاز به عمل جراحی ندارم. از روند درمان راضی هستم و فعلا با همین روش ادامه میدهم.»
بااین‌حال، این طب مخالفانی نیز دارد. برخی پزشکان معتقدند طب سنتی پایه علمی دقیق ندارد و بر اساس کشف و شهود عمل می‌کنند.
«جوادی» یکی دیگر از پزشکانی که به شیوه سنتی بیماران را درمان میکند، در خصوص گرایش مردم به این نوع درمان میگوید: «این روزها که مردم از خطرات و عوارض داروهای شیمایی آگاه‌تر شدند، بیشتر به سمت طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی تمایل پیدا کردند.»
او میافزاید: «البته در کنار این موضوع این نکته را هم نباید از یاد ببریم که طی یکی دو دهه اخیر به علت تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی ناشی از آن، هزینههای درمانی و پزشکی به نسبت درآمد عامه مردم افزایش‌یافته و کیفیت داروها نیز کاهش پیدا کرده است، به همین علت مردم بیشتر به سمت درمانهای گیاهی که ارزان‌قیمت‌تر و داروی عوارض جانبی کمتری است، روی آوردهاند.»
این پزشک با تاکید بر اینکه تجویز داروهای گیاهی هم نیاز به دانش و تخصص لازم دارد، میگوید: «در طب سنتی اگر دارویی بیش از ۴۰ روز مصرف شود خاصیت داروییاش را از دست میدهد. درواقع بدن در برابر آن مقاوم میشود یا اگر اشتباهی مصرف شود فرد دچار مسمومیت خواهد شد. به همین دلیل، بهتر است این نوع داروها نیز زیر نظر یک پزشک به بیمار تجویز شود»
به گفته وی، طی یک دهه اخیر با رونق مجدد طب سنتی در کشور و گرایش مردم به استفاده از این شیوه درمانی، زمینهای مساعد شده است تا افراد غیرمتخصص و خرافاتی مانند «آیت‌الله عباس تبریزیان» در شبکههای اجتماعی دست به تبلیغات گستردهای در زمینه شاخهای ساختگی از طب به نام «طب اسلامی» زدهاند که هیچ سندیت و اعتباری ندارد.
این پزشک که خود را فردی پایبند به اصول مذهبی و معتقد به شریعت اسلام میداند، میگوید: «در اسلام موضوعی با عنوان طب اسلامی وجود ندارد، فقط تعدادی محدود حدیث و روایت در خصوص رعایت بهداشت، نظافت و کمک به سلامت افراد موجود است.»
«محمد خدادوست»، مدیرکل دفتر طب سنتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز با رد صریح اینکه چیزی به نام «طب اسلامی» وجود ندارد، میافزاید: «ما برای تعیین تکلیف این موضوع به مراجع تقلید و حدیث شناسان پژوهشکده علوم قرآنی مراجعه کردیم. نتیجه تمام این بررسی‌ها این بود که ما موضوعی به نام طب اسلامی نداریم»
آیت‌الله تبریزیان، روحانی که هفتههای گذشته به دلیل آتش زدن یکی از کتابهای مرجع پزشکی هیاهویی زیادی در فضای مجازی راه انداخت، در یکی از برنامه‌های تبلیغاتی خود در مخالفت آشکار با علم پزشکی حتی طب سنتی آن را متفاوت از طب اسلامی که مدعی بنیان‌گذاری آن است، میداند.
او میگوید: «طب سنتی با طب اسلامی متفاوت است. طب سنتی هم مانند طب مدرن بر پایه کتابهای پزشکان یونانی مانند جالینوس و یا ابن‌سیناست. درست است که ابن‌سینا خود پزشکی مسلمان بوده اما طبش طب اسلامی نبوده و او هم بر اساس طب یونانی بیماران را درمان میکرد.»
این مدعی طب اسلامی میگوید: «درست است که طب سنتی در برخی جاها با طب اسلامی درهم‌آمیخته اما در گذر زمان دچار تحریف شده و در عمل اثر زیادی ندارد به دلیل اینکه انسان نمیتواند منشا طبابت باشد، درحالی‌که طب اسلامی به‌عنوان برترین طب موجود روی زمین، کاملا مستقل است و منشا آن پیامبر اسلام، ائمه و وحی آسمانی هست. طب اسلامی موضوعی است که تا حالا مغفول مانده و من آن را از متون اسلامی و با استناد به مجموعهای از احادیث و روایت، کشف و جمع‌آوری کردهام.»
«رضا»، یک پزشک متخصص که از ۲۰ سال پیش به طبابت مشغول است در خصوص رواج طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی، میگوید: «استفاده از این نوع داروها در درمان بیماری‌ها بسیار مفید است به شرطی که به‌صورت فلهای، خام و در مقایسه نامشخص، آن‌هم به توصیه یک فرد غیرمتخصص و فقط بر اساس تجربیات شخصی و غیرعلمی استفاده نشود، بلکه در صورتی اثربخش است که در فرایند تولید دارو به‌عنوان یک عنصر (همانند آنچه در بسیاری از شرکتهای دارویی اتفاق میافتد) و با فرمولاسیون خاصی به کار گرفته شود و در مرحله بعد توسط یک متخصص که مسوولیت درمان را برعهده دارد به بیمار توصیه شود.»
او با اشاره به اینکه اساسا نمی‌توان علم طب را به دودسته طب سنتی و جدید طبقه‌بندی کرد، میافزاید: «طب یک علم واحد است که سال‌ها و قرنها روند تکاملی داشته است. در برخی دوران از اصول و روش‌هایی پیروی میکرده که در دوره‌های بعد آن اصول یا تعدیل و یا رد شده است.»
او دراین‌باره به مقایسه طب با علوم دیگر می‌پردازد «مگر ریاضی، نجوم و فیزیک قدیم و جدید دارد که در مورد علم طب این‌چنین باشد.»
این پزشک این موضوع که داروهای گیاهی در مقایسه با داروهای شیمیایی بیضرر هستند را رد کرده و میگوید: «گیاه “شیرین‌بیان” اثرات مفیدی در کنترل ترشحات معده دارد اما همین گیاه بروی فشارخون اثر منفی میگذارد؛ بنابراین اگر بیماری مبتلابه فشارخون بالا از شیرین‌بیان در درمان مشکلات گوارشی ناشی از ترشحات زیاد معده استفاده کند. ممکن است دچار سکته مغزی و یا سایر بیمارها شود.»
در حال حاضر طب سنتی یا همان طب ایرانی مکمل هنوز نوپاست و حتی در برخی مجامع درمانی و بیمه‌ای به رسمیت شناخته نشده است، به همین علت حق ویزیت پزشکان طب سنتی توسط بیمهها پرداخت نمیشود و نسخه این پزشکان نیز خارج از دفترچه بیمه و در برگههایی با سربرگ سلامتکده طب سنتی برای بیماران نسخه میشود؛ اما «نفیسه حسینی یکتا»، معاون توسعه سلامت دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، آبان‌ماه امسال از تحت پوشش قرار گرفتن ویزیت برخی پزشکان طب سنتی خبر داده است: «بر اساس یکی از مصوبات جلسه هفتادوپنجم شورای عالی بیمه سلامت کشور، ویزیت پزشکان متخصص طب ایرانی با تعرفه ویزیت متخصص طبق استانداردهای ابلاغی وزارت بهداشت، به مدت یک سال در تعهد سازمان‌های بیمه‌گر پایه قرار گرفت…»
موضوعی که هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.
